อิติวุตตกะ ทุกนิบาต วรรคที่ 1

1. ปฐมภิกขุสูตร

ว่าด้วยผู้ประกอบด้วยธรรม 2 ประการอยู่เป็นทุกข์

[206] จริงอยู่ พระสูตรนี้พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสแล้ว พระสูตรนี้
พระผู้มีพระภาคเจ้าผู้เป็นพระอรหันต์ตรัสแล้ว เพราะเหตุนั้น ข้าพเจ้าได้สดับ
มาแล้วว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย. ภิกษุผู้ประกอบด้วยธรรม 2 ประการ ย่อมอยู่
เป็นทุกข์ มีความเดือดร้อน มีความคับแค้น มีความเร่าร้อน ในปัจจุบัน
เมื่อตายไปพึงหวังได้ทุคติ ธรรม 2 ประการเป็นไฉน คือ ความเป็นผู้ไม่
คุ้มครองทวารในอินทรีย์ทั้งหลาย 1 ความเป็นผู้ไม่รู้จักประมาณในโภชนะ 1
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ภิกษุผู้ประกอบด้วยธรรม 2 ประการนี้แล ย่อมอยู่เป็น
ทุกข์ มีความเดือดร้อน มีความคับแค้น มีความเร่าร้อน ในปัจจุบัน เมื่อ
ตายไปพึงหวังได้ทุคติ.
พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสเนื้อความนี้แล้ว ในพระสูตรนั้น พระผู้มี-
พระภาคเจ้าตรัสคาถาประพันธ์ดังนี้ว่า
ภิกษุใดไม่คุ้มครองทวารเหล่านี้ คือ
ตา หู จมูก ลิ้น กาย และใจ ไม่รู้จัก
ประมาณในโภชนะ และไม่สำรวมใน
อินทรีย์ทั้งหลาย ภิกษุนั้นย่อมถึงความทุกข์

คือ ทุกข์กาย ทุกข์ใจ ภิกษุเช่นนั้นมีกาย
ถูกไฟ คือ ความทุกข์แผดเผาอยู่ มีใจ
ถูกไฟ คือ ความทุกข์แผดเผาอยู่ ย่อมอยู่
เป็นทุกข์ทั้งกลางวันกลางคืน.
เนื้อความแม้นี้พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสแล้ว เพราะเหตุนั้น ข้าพเจ้า
ได้สดับมาแล้ว ฉะนี้แล.
จบปฐมภิกขุสูตรที่ 1

ทุกนิบาตวรรณนา

อรรถกถาปฐมภิกขุสูตร

ในปฐมภิกษุสูตรที่ 1 แห่งทุกนิบาต พึงทราบวินิจฉัยดังต่อไปนี้ :-
บทว่า ทฺวีหิ ได้แก่ กำหนดจำนวน. บทว่า ธมฺเมหิ ได้แก่
ชี้แจงจำนวนที่กำหนดไว้. บทว่า ทฺวีหิ ธมฺเมหิ ได้แก่ ด้วยอกุศลธรรม
2 ประการ. บทว่า สมนฺนาคโต คือ ประกอบแล้ว. บทว่า ทิฏฺเฐว ธมฺเม
ได้แก่ ในอัตภาพนี้เท่านั้น. บทว่า ทุกฺขํ วิหรติ ได้แก่ อยู่เป็นทุกข์ใน
อิริยาบถแม้ 4 ด้วยทุกข์เพราะกิเลส และด้วยทุกข์ทางกาย ทางใจ. บทว่า
สวิฆาตํ ได้แก่ มีความเดือนร้อน ด้วยกิเลสอันเข้าไปทำร้ายทางใจและ
ทางกาย. บทว่า สอุปายาสํ ได้แก่มีความคับแค้น ด้วยความคับแค้นเพราะ
กิเลส ด้วยความเดือดร้อนทางร่างกาย และด้วยความลำบากเหลือกำลัง. บทว่า
สปริฬาหํ ได้แก่ มีความเร่าร้อน ด้วยความเผาของกิเลส ด้วยความเร่าร้อน